Zadzwoń do naszej Kancelarii

Odpowiedzialność karna lekarza za błędy medyczne

Wykonywanie zawodu lekarza wiąże się z ogromną odpowiedzialnością wobec pacjentów. Obowiązkiem przedstawicieli tej profesji jest należyte wykonywanie swoich obowiązków, aby życie i zdrowie osób pozostających pod ich opieką nie zostały naruszone. Jednakże, jak pokazuje praktyka, czasami nie da się uniknąć popełnienia błędów, które mogą skutkować negatywnymi konsekwencjami dla pacjentów. W takich sytuacjach lekarz może zostać pociągnięty nie tylko do odpowiedzialności cywilnej, ale także karnej.

Zakres odpowiedzialności lekarskiej

Zakres odpowiedzialności lekarskiej można sprowadzić do trzech podstawowych płaszczyzn:

Odpowiedzialność cywilna

Najczęściej przybiera ona postać odpowiedzialności odszkodowawczej lub zadośćuczynienia względem pacjenta lub członków jego najbliższej rodziny. Może być ona konsekwencją błędu medycznego, który spowodował szkodę po stronie pacjenta.

Odpowiedzialność pracownicza

Pojawia się wówczas, gdy lekarz dopuścił się zaniedbań w ramach pracy wykonywanej na podstawie stosunku pracy. W takiej sytuacji może on ponieść odpowiedzialność porządkową, regulowaną przepisami Kodeksu pracy.

Odpowiedzialność karna

Zaistnieje, gdy dany lekarz dopuści się czynu zabronionego, który może zostać uznany za przestępstwo. Ten rodzaj odpowiedzialności jest niezależny od dwóch wcześniej wymienionych form i może skutkować poważnymi sankcjami, takimi jak pozbawienie wolności czy grzywna.

Odpowiedzialność karna a błąd medyczny

Odpowiedzialność karna lekarza może być bardzo zróżnicowana, ponieważ zależy od rodzaju czynu, który może zostać zakwalifikowany jako przestępstwo, oraz jego rozmiarów. Istotne znaczenie ma również samo zachowanie sprawcy (zawinione lub niezawinione) oraz skutki, jakie poniosła ofiara (np. utrata życia w wyniku błędu medycznego).

Nie istnieje jeden konkretny przepis, który regulowałby zakres odpowiedzialności karnej lekarza. Takich regulacji jest wiele, a większość z nich odnajdziemy w Kodeksie karnym. Pamiętać należy, że popełnienie błędu lekarskiego, którego skutki widoczne są w postaci negatywnych konsekwencji dla zdrowia i życia, jest przestępstwem materialnym. Lekarz podlega odpowiedzialności karnej, jeżeli poprzez swoje działanie albo zaniechanie spowoduje zewnętrzne zmiany w postaci naruszenia dobra prawnego. Powstałe skutki mogą występować w postaci śmierci, ciężkiego, średniego lub lekkiego uszkodzenia ciała, a także uszkodzenia prenatalnego. Za znamię skutku uważa się również narażenie na niebezpieczeństwo, które nie wywołuje konkretnych zmian w świecie zewnętrznym, ale sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.

Obowiązek udzielenia pomocy lekarskiej

Zgodnie z art. 30 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, lekarz ma obowiązek udzielić pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia. Obowiązek ten jest bezwzględny i teoretycznie dotyczy każdej sytuacji, nawet gdy samemu lekarzowi będzie groziło niebezpieczeństwo.

Nieudzielenie pomocy lekarskiej w przypadkach określonych w przywołanym przepisie może skutkować pociągnięciem lekarza do odpowiedzialności karnej z art. 162 Kodeksu karnego (przestępstwo nieudzielenia pomocy). Zgodnie z tym przepisem, kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, może podlegać karze pozbawienia wolności do lat 3.

Warto przy tym pamiętać, że obowiązek udzielenia pomocy lekarskiej aktualizuje się nie tylko w sytuacjach zawodowych, ale również w życiu prywatnym. Jeżeli więc lekarz będzie świadkiem zdarzenia, w wyniku którego ktoś znajdzie się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem i nie podejmie działań ratunkowych, może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej.

Przestępstwa popełniane przez lekarzy

Kodeks karny wyróżnia kilka rodzajów przestępstw, które mogą być popełnione przez lekarza. Do najbardziej istotnego należy ten z art. 160 KK, zgodnie z którym kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Jeżeli na sprawcy ciąży obowiązek opieki nad osobą narażoną na niebezpieczeństwo, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Jeżeli sprawca czynu działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 5 czerwca 2019 r. (sygn. akt III KK 212/18) uznał, że fakt ciężkiej i śmiertelnej choroby pacjenta nie wyklucza odpowiedzialności za błąd lekarski z art. 160 § 2 i 3 KK. Standardy medyczne nie mogą być w takich przypadkach zaniżane. Przestępstwo narażenia na niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu przez lekarza jest przestępstwem nieumyślnym. Dla przyjęcia odpowiedzialności karnej lekarza za błąd diagnostyczny prowadzący do narażenia, niezbędne jest nie tylko powstanie zmiany w świecie zewnętrznym (stwierdzenie wystąpienia błędu diagnostycznego), ale istnienie związku przyczynowo-skutkowego między owym błędem a stanem narażenia, a także przypisywalność czynu konkretnej osobie (na kim spoczywał obowiązek opieki nad pacjentem).

Przy typie nieumyślnym z art. 160 KK obiektywne przypisanie sprawcy skutku jest możliwe wyłącznie wówczas, gdy zostanie dowiedzione, że pożądane działania alternatywne, polegające na wykonaniu ciążącego na lekarzu obowiązku, zapobiegłyby realnemu i znaczącemu stopniowi tego narażenia. Konieczne jest zatem wykazanie, czy istnieje związek przyczynowo-skutkowy między błędem a stanem narażenia. Oceny w tym zakresie dokonuje się w oparciu o analizę aspektu pozytywnego związku (czy gdyby lekarz nie podjął niewłaściwych działań, to nie byłoby takiego skutku) oraz aspektu negatywnego (czy gdyby lekarz podjął właściwe działania, skutek w postaci narażenia by wystąpił, czy nie).

Innym przepisem, który może znaleźć zastosowanie wobec lekarza, jest art. 155 KK, zgodnie z którym kto nieumyślnie powoduje śmierć człowieka, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Warunkiem koniecznym obiektywnego przypisania sprawcy negatywnego następstwa czynu, a w konsekwencji jego odpowiedzialności karnej za skutek, jest rozstrzygnięcie kwestii obiektywnej przewidywalności nastąpienia skutku. Nieumyślne spowodowanie śmierci pokrzywdzonego nie może stanowić okoliczności łagodzącej przy wymiarze kary.

Uszczerbek na zdrowiu a odpowiedzialność karna

Jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 kwietnia 1994 r. (sygn. akt WR 70-94), wykonywany przez lekarza zabieg leczniczy może powodować powstanie odpowiedzialności karnej za przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu pacjenta. Doprecyzować jednak trzeba, że chodzi tutaj o zawiniony błąd w sztuce lekarskiej – co wymaga przeprowadzenia dokładnego postępowania wyjaśniającego, które powinno wykryć, czy w konkretnej sytuacji w chwili zabiegu lekarz posiadał aktualną wiedzę medyczną oraz czy rzetelnie wykonał wszystkie czynności.

Innymi przepisami regulującymi odpowiedzialność karną lekarza są art. 156, 157, 157a oraz 160 Kodeksu karnego. Zgodnie z zapisami powyższych regulacji, kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci:

  • pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia,

  • innego ciężkiego kalectwa,

  • ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej,

  • choroby realnie zagrażającej życiu,

  • trwałej choroby psychicznej,

  • całkowitej albo znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub

  • trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała,

podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Jeżeli następstwem czynu jest śmierć człowieka, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 5, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.

Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia, inny niż określony powyżej, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwający nie dłużej niż 7 dni, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Jeżeli sprawca czynu działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Kto powoduje uszkodzenie ciała dziecka poczętego lub rozstrój zdrowia zagrażający jego życiu, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Nie popełnia jednak przestępstwa lekarz, jeżeli uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia dziecka poczętego są następstwem działań leczniczych, koniecznych dla uchylenia niebezpieczeństwa grożącego zdrowiu lub życiu kobiety ciężarnej albo dziecka poczętego. Nie podlega karze także matka dziecka poczętego, która dopuszcza się powyższego czynu.

Odpowiedzialność karna - podsumowanie

Podsumowując, lekarz może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej za popełnienie błędu medycznego, jeżeli jego zachowanie wyczerpie znamiona któregoś z przestępstw określonych w Kodeksie karnym. Najczęściej będą to przestępstwa polegające na narażeniu pacjenta na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, nieumyślnym spowodowaniu śmierci lub uszczerbku na zdrowiu o różnym stopniu ciężkości.

Istotne jest, aby w każdym przypadku wykazać związek przyczynowo-skutkowy między działaniem lub zaniechaniem lekarza a negatywnym skutkiem dla pacjenta. Należy również pamiętać, że standardy medyczne nie mogą być zaniżane, nawet jeśli pacjent cierpi na ciężką lub śmiertelną chorobę. Odpowiedzialność karna lekarza jest niezależna od odpowiedzialności cywilnej czy zawodowej, a każdy przypadek powinien być rozpatrywany indywidualnie.

Sprawdź również: